Upravljanje otpadom i zaštita životne sredine

Zagađenje životne sredine znači uništenje ne samo dela prirodnih vrednosti i resursa, već i uništenje dela budućnosti narednih generacija. Brojni ekološki problemi nastaju zbog pogrešne koncepcije i sistema upravljanja otpadom koji nije ekološki zasnovan, i koji onemogućava pravilno postupanje s otpadom, koje ne dovodi do ekološki štetnih posledica.

Koncepcija u kojoj se različite vrste otpada skupljaju zajedno i pomešane odlažu na deponiju je potpuno pogrešna. Na taj način dolazi, ne samo do nemogućnosti ili znatnog poskupljenja odvajanja, odn. sortiranja i reciklaže (ponovne upotrebe), već i do onemogućavanja kontrole protoka materijala na deponijama. Ovakvim postupanjem gubi se prostor, uništava životna sredina, ugrožavaju postojeći prirodni resursi: zemljište, voda i vazduh, i trajno gubi vrednost degradiranih materija koje propadaju u izmešanoj masi otpada. Rešenje problema je u odvojenom prikupljanju pojedinih komponenti otpada, što znači njihovu preradu u nove upotrebne oblike i izbegavanje velikog broja ekoloških problema.

Postupanje sa komunalnim otpadom u skladu sa ekološkim principima znači odvojeno prikupljanje komponenti i selekciju na mestu nastanka. Ovo omogućava maksimalni mogući povraćaj odvojeno prikupljenih komponenti u ponovnu upotrebu, kroz nove upotrebne oblike. Na ovaj način rešavaju se mnogi problemi, budući da za trajno odlaganje, tj. deponovanje ostaje tek jedna desetina otpada, i to uglavnom bezopasnog i inertnog. Posebno treba izdvojiti problem komunalnog otpada s opasnim karakteristikama koji se, u ovakvoj koncepciji, mora kontrolisano čuvati, eventualno reciklirati ili uništiti.

Čvrsti otpad se redovno prikuplja i zbrinjava u okviru komunalnih delatnosti. Komunalne organizacije putem odluka nadležnih gradskih ili opštinskih organa moraju da stvore uslove koji će svim stanovnicima omogućiti primereno postupanje s otpadom. Sadašnji način postupanja sa komunalnim otpadom u Srbiji ne odgovara aktuelnim ekološkim načelima, kriterijumima i standardima. Kod nas još uvek dominira zastareli, loš i ekološki štetan pristup odlaganja ukupnog nerazvrstanog otpada na običnim deponijama. Štete koje pritom nastaju nemerljive su i trajne, jer se zagađenje okoline najčešće ne može popraviti stotinama godina.

Čvrsti otpad se generalno može podeliti na tri osnovne kategorije: komunalni, industrijski i poljoprivredni. Svaki od njih može biti: inertan, neopasan ili opasan.

Komunalni čvrsti otpad se može dalje podeliti na:

• Rezidencijalni (stambeni) – koji se sastoji od ostataka hrane, papira, kartona, plastike, gume, tekstila, kože, baštenskog otpada, drveta, stakla, konzervi, aluminijuma i drugih metala, pepela, posebnog otpada (nameštaj, potrošna elektronika, bela tehnika, baterije, ulja i auto-gume) i opasnog otpada iz domaćinstva.
• Komercijalni (prodavnice, restorani, pijace, poslovne zgrade, hoteli, moteli, štamparije, razni servisi) – koji se sastoji od papira, kartona, plastike, drveta, ostataka hrane, stakla, metala, posebnog otpada (uključuje iste kategorije otpada kao u slučaju stambenog otpada) i opasnog otpada.
• Institucionalni (škole, bolnice, zatvori, administrativni centri) – koji je po sastavu sličan komercijalnom otpadu, s tim što uključujuje i medicinski otpad.
• Građevinski (nova gradnja, renoviranje i rušenje objekata) – koji sadrži drvo, čelik, beton, šut i druge materijale.
• Otpad sa javnih površina – koji čini otpad: od čišćenja ulica i puteva, iz korpi za otpatke, sa plaža i nastalog od uređenja gradskog zelenila, sa drugih rekreacionih površina i uginule životinje.
• Otpad iz postrojenja za pripremu vode i za obradu otpadnih voda – njega uglavnom čine različiti otpadni muljevi.

Postojeće stanje u lokalnim samoupravama Republike Srbije karakterišu nepouzdani i nepotpuni podaci o količini generisanja komunalnog otpada. Količine komunalnog otpada na godišnjem nivou su proračunate na osnovu merenja otpada u referentnim lokalnim samoupravama. Na osnovu rezultata tih merenja, može se reći da gradsko stanovništvo generiše prosečno 1 kg komunalnog otpada po stanovniku na dan, dok seosko stanovništvo prosečno generiše 0,7 kg otpada po stanovniku dnevno. U Beogradu se dnevno generiše 1,2 kg otpada po stanovniku. U proseku, stanovnik Republike Srbije generiše 0,87 kg komunalnog otpada na dan (318 kg godišnje).

Industrijski čvrsti otpad nastaje u industrijskim proizvodnim procesima i po svojstvima i sastavu značajno se razlikuje od komunalnog otpada. Može biti inertan (neopasan) i opasan. U malim preduzećima gde nema opasnog otpada, najčešće ga možemo kvalifikovati kao: komunalni otpad (identičan kućnom otpadu), otpad koji nastaje čišćenjem javnih površina, ambalažni otpad nastao posle raspakivanja proizvoda (sve vrste omotnih materijala, kutija, posuda i sve ostalo što je u funkciji čuvanja, zaštite, reklame i prodaje proizvoda), elektronička i električna oprema i njihovi delovi.

Poljoprivredni čvrsti otpad nastaje na njivama, u povrtnjacima, voćnjacima, vinogradima, mlekarama, farmama i slično. Čine ga natruli otpadi hrane, biljni otpad i različiti opasni otpad. U Srbiji je veoma izražen problem zaštite životne sredine u seoskim sredinama zbog nasleđenih loših navika i starosti stanovništva. Komunalni standard sela i kvalitet zaštite životne sredine u mnogo čemu zaostaju za potrebama u tom smislu. Pošto selo brzo prihvata gradski način življenja, ishrane, odevanja, higijene, potrebe za tehničkim aparatima i slično, to zahteva i novo komunalno opremanje sela, a to podrazumeva: organizovano prikupljanje, selekciju i odvoz čvrstog otpada (bez biootpada), uređenje vodovodnih i kanalizacijacionih mreža, uređenje ulica i dr.

Nesistematično i neadekvatno postupanje sa otpadom predstavlja jedan od najvećih problema politike životne sredine u Srbiji. Ovakvo stanje prevashodno predstavlja posledicu neizgrađenog stava društva prema otpadu, nerazumevanja važnosti adekvatnog upravljanja otpadom i neshvatanja pozitivnih efekata ovog procesa. Trenutnu organizaciju upravljanja otpadom u Srbiji karakterišu: odsustvo svesti o značaju ovog procesa, neracionalna organizacija uz visoke troškove, slab kvalitet usluga i nedovoljna briga za okolinu. Integracija Srbije u Evropsku Uniju donela bi i obavezu usaglašavanja domaćih propisa sa pravnim okvirom EU, odnosno, prihvatanje evropskih standarda postupanja s otpadom.

Reference:

[1] Strategija upravljanja otpadom za period 2010-2019. godine, „Službeni glasnik RS“, br. 29/2010.
[2] Počuča, N., Aranđelović S., Horvat Ž. 2005. Zaštita životne sredine, Beograd: Privredni pregled