Mihajlo Pupin (1858 – 1935)

Na današnji dan, 9. oktobra 1858. godine u malom selu Idvor, u Banatu, rođen je Mihajlo Pupin, naučnik, pronalazač, profesor na Univerzitetu Kolumbija, nosilac jugoslovenskog odlikovanja Beli orao Prvog reda i počasni konzul Srbije u SAD (u zavisnosti od izvora kao datumi rođenja pojavljuju se 4. oktobar i 9. oktobar a godine 1858. i 1854).

Osnovno obrazovanje stekao je u rodnom mestu, a srednju školu završio je u Pančevu. Zbog aktivnosti u pokretu Omladine srpske i sukoba sa nemačkom policijom, napušta Srbiju i 1872. godine odlazi u Prag nastavio školovanje. Nakon očeve iznenadne smrti, u martu 1874, u svojoj dvadesetoj godini života doneo je odluku da prekine školovanje u Pragu i da ode u SAD.

Pupin je, po dolasku i SAD, promenio svoje ime u Mihajlo Idvorski Pupin da bi naglasio svoje poreklo.

Po dolasku u Ameriku pet godina je radio kao fizički radnik i paralelno učio engleski, grčki i latinski jezik. Godine 1879. položio je prijemni ispit i upisao studije na Univerzitetu Kolumbija u Njujorku.

Studije je završio 1883. godine sa izuzetnim uspehom iz matematike i fizike. Nakon studija vratio se u Evropu, i to prvo u Veliku Britaniju (1883—1885) gde je nastavio školovanje u oblasti matematike i fizike na Univerzitetu Kembridž. Iz Kembridža odlazi za Berlin gde nastavlja studije eksperimentalne fizike.

Doktorsku disertaciju “Osmotski pritisak i njegov doprinos slobodnoj energiji” objavio je 1889. godine.

Iste godine postao je nastavnik, a od 1901. godine redovni profesor, na Univerzitetu Kolombija, gde je proveo punih 40 godina. Kao profesor teorijske elektrotehnike svoja istraživanja je usmerio ka istraživanju tih fenomena.

Godine 1892. njegovu pažnju privukla je električna rezonanca. Tokom istraživanja ovog fenomena Pupin je pronašao električno strujno kolo sa mogućnošću podešavanja rezonantnih frekvenci. Ovaj patent našao je primenu u radio komunikaciji, a Pupin ga je kasnije prodao kompaniji Markoni.

Do još jednog značajnog otkrića došao je 1896. godine, samo godinu dana nakon što je Rentgen objavio svoj pronalazak X-zraka, Pupin je pronašao način da značajno skrati vreme snimanja od oko jednog časa na samo nekoliko sekundi. Ovim unapređenjem Pupin je omogućio široku i efikasnu primenu rentgenskog snimanja, koje se još uvek primenjuje. Ovo značajno unapređenje rentgena Pupin je postigao tako što je između objekta koji se snima i fotografske ploče jedan dodao fluorescentni ekran.

Pupinov najznačajniji pronalazak je u svetu poznat pod imenom „Pupinova teorija“ (1896) kojom je rešio problem povećanja dometa prostiranja telefonskih struja. Ovo otkriće omogućilo je otklanjanje štetnog dejstva kapacitivnosti provodnika koje je predstavljalo glavnu smetnju prenosa signala na velikim rastojanjima, a manifestovalo se pojavom šuma. Problem je rešen postavljanjem induktivnih kalemova na tačno definisanim rastojanjima duž provodnika.

Da bi došao do ovog rešenja Pupin je krenuo od tada već dobro poznate jednačine koja opisuje oscilovanje zategnute žice. Da bi rešio problem prenosa električnog signala Pupin je matematički analizirao analogni model oscilovanja žice na kojoj su raspoređeni tegovi određene mase. Rešavanjem ovog modela došao je do zaključaka koji su primenjeni na električko kolo, gde su mase zamenjene indukcionim kalemovima, dali željene rezultate. Ti kalemovi postali su poznati kao “Pupinovi kalemovi” i zahvaljujući njima uspostavljene su prve međugradske i međunarodne telefonske linije, a u upotrebi su ostali do danas u analognoj telefoniji.

Nakon ulaska SAD u Prvi svetski rat, 1917. godine, Pupin je na Univerzitetu Kolumbija organizovao grupu za pronalaženje efikasnih metoda za otkrivanje podmornica. Takođe je radio na uspostavljanju komunikacije između aviona.

Osim naučno-istraživačkog rada Pupin je dao izuzetan doprinos položaju Kraljevine Srbije u svetu. Godine 1912. imenovan je za počasnog konzula u SAD. Sa ove pozicije je, do 1920. godine, dao značajan doprinos uspostavljanju međudržavnih i širih društvenih odnosa između Kraljevine Srbije, a kasnije Kraljevine Jugoslavije, i SAD. Kao poznati i priznati naučnik u Americi imao je značajan uticaj na konačne odluke Pariske mirovne konferencije i određivanje granica tadašnje Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca.

Tokom vrlo teških i nepovoljnih pregovora za Srbiju, kada su Francuska, Engleska i Rusija zatražile su od Srbije da nakon rata učini teritorijalne ustupke Rumuniji i Bugarskoj, tako što bi Banat pripao Rumuniji a Bugarskoj deo Makedonije do Skoplja, Pupin je 19. marta 1919. lično uputio Memorandum predsedniku SAD, Vudrou Vilsonu. Na osnovu podataka dobijenih od Pupina o istorijskim i etničkim karakteristikama graničnih područja Dalmacije, Slovenije, Istre, Banata, Međimurja, Baranje i Makedonije svega tri dana kasnije dao izjavu o nepriznavanju Londonskog ugovora potpisanog između saveznika sa Italijom.

Godine 1924. dobio je Pulicerovu nagradu za autobiografsko delo “Od pašnjaka do naučnika” (u originalu: “From immigrant to inventor“). Dobitnik je mnogih nagrada i medalja, bio je član Američke akademije nauka, Srpske kraljeve akademije i počasni doktor 18 univerziteta.

Bio je jedan od osnivača NACA (National Advisory Committee for Aeronautics) marta 1915. godine, od koje je nastala NASA (National Aeronautics and Space Administration) oktobra 1958. godine.

Preminuo je 12. marta 1935. godine u Njujorku.

Mihajlo Pupin

„Čovekov život je, koliko znamo, najviši proizvod stvaranja i on je najdragoceniji haos iz aktivnosti njegovih bezbrojnih molekula života i gradi kosmos čije prisustvo mi osećamo u unutrašnjem svetu našeg stvaralačkog bića i naše svesnosti; jezikom nauke to bi se moglo opisati kao vrhunac stvaralačke koordinacije“

(Prvi put objavljeno 12. marta 2019. godine)